Kakvo je stanje u lokalnim medijima

Moglo bi se reći da je stanje u lokalnim medijima, naročito u javnim lokalnim medijima u RS i uopšte u BiH alarmantno, mada ni ova riječ ne opisuje baš tačno tu situaciju.

Naime, alarmantno označava akutnu tešku situaciju, dok je u lokalnim medijima taj alarm upaljen već godinama, dakle oni preživljavaju u nekoj vrsti neprekidnog vanrednog stanja.

Tako smatra Milkica Milojević, novinarka EuroBlica, aktivistkinja i članica UO BH novinara iz Banjaluke. Milojević za Media Daily kaže kako se ni medijske organizacije, pa ni drugi segmenti civilnog društva ne bave ozbiljno ovim problemom, koji ugrožava ne samo medijski prostor RS i BiH, već i čitave zajednice, jer su mnogi građani zbog toga uskraćeni za kvalitetno informisanje o lokalnim temama, koje su itekako značajne za život zajednice. „Dakle, ako znamo da građani oko 70 odsto svojih potreba zadovoljavaju u lokalnim zajednicama, onda je i lokalno informisanje itekako bitno.“

Javna je tajna da su lokalni mediji kao i mnoge lokalne zajednice već godinama višestruko marginalizovani i prepušteni tavorenju. „Tzv. veliki mediji, čak i kada bi to htjeli, a najčešće ni ne pokušavaju, ne mogu popuniti prazninu nastalu neadekvatnim informisanjem na lokalnom nivou, jer bi bilo iluzorno očekivati da se preko tih ‘velikih’ medija na primjer građani Kalinovika informišu kakva je vremenska prognoza za njihovo mjesto, da li je raspisan neki opštinski tender ili šta se dešava u lokalnoj skupštini, školi, vodovodu ili Crvenom krstu.“

Ključni problem je i dalje finansiranje lokalnih javnih medija. U RS na primjer oni su po zakonu iz 2010. vraćeni u nadležnost osnivača ili opština i gradova i ostavljeni njima na brigu. „To faktički znači da i njihovo finansiranje zavisi uglavnom od lokalne vlasti, odnosno od volje partija koje vladaju ‘na lokalu’ u pojedinim zajednicama. Podaci iz pojedinih lokalnih javnih radio stanica (a radio stanice su najčešći lokalni mediji u RS, odnosno BiH) svjedoče da oko 80 odsto njihovih prihoda dolazi direktno iz lokalnih budžeta, a to faktički znači da njihov finansijski opstanak zavisi od volje vladajuće većine.

Onih preostalih 20 odsto koje prikupe od marketinga opet često zavisi od lokalne vlasti, jer se radi ili o oglašivačkim poslovima u kojima su im klijenti opština, odnosno grad, ili o ugovorima koje sklapaju sa predzećima, koja su opet bilo preko javnih nabavki ili nekih drugih aranžamana često bliska sa vlastima. Tako je“, smatra Milojević, „iluzorno očekivati da u situaciji kad je privreda najblaže rečeno slabašna, lokalni mediji na tržištu zarade dovoljno novca kojim bi stekli makar i relativnu nezavisnost od lokalne politike.

Ne mogu male prodavnice, auto – škole ili privatne ordinacije, a u mnogim lokalnim zajednicama nema čak ni takve privrede, obezbijediti putem oglašavanja dovoljno novca za (su)finansiranje lokalnih medija.“

Tako se dolazi u situaciju da su lokalni mediji ili “protočni bojleri” za prenošenje informacija i stava vladajuće lokalne elite po principu “veži konja gdje gazda kaže”, ili se, da bi izbjegli probleme, klone ozbiljnog informisanja, koje je uostalom i “skupo” za njihove slabašne kapacitete.

U RS, odnosno BiH ima 136 radio stanica prema evidenciji RAK-a, koje su najčešći lokalni mediji. Mnoge od njih su javne, ali su često i privatni lokalni mediji korisnici raznih grantova iz lokalnih budžeta.

„U velikom broju slučajeva lokalne radio stanice imaju i prateće portale na kojima objavljuju manje više iste vijesti, kao i u radio programu. Uprkos problemima sa kojima se bore, manjku novca, zastarjeloj tehnici i naročito manjku zaposlenih, neke od njih još uvijek ne odustaju od obrazovnih programa, sportskih programa, emisija o životu nacionalnih manjina ili marginalizovanih grupa, što su zahtjevni, a ne baš marketinški atraktivni sadržaji.“

Poseban problem je socijalno sindikalni položaj novinara zaposlenih u ovim medijima, jer su to najslabije plaćeni novinari i tehničko osoblje u medijima BiH, a mnogi od njih su primorani da rade više poslova uporedo i da sami sebi budu i montažeri, tonci, organizatori, muzički urednici.

„Veliki problem je medijska marginalizacija malih sredina (a u BiH su sve sredine osim Sarajeva, Banjaluke i eventualno Mostara i Tuzle u ovom smislu male, dakle marginalizovane) jer tzv. veliki mediji već odavno štede na dopisničkim mrežama, pa dopisnike iz pojedinih sredina čak i kada ih imaju regrutuju kao honorarce iz reda novinara u lokalnim medijima. U takvoj situaciji, dopisnik kome je ‘glavni posao’ i radno mjesto u lokalnom radiju, kroz to i sam pod uticajem lokalne vlasti podliježe samocenzuri, pa preko njega ni jedna ‘škakljiva’ lokalna tema ne može dospjeti ni u medije izvan njegovog mjesta.“

Koliki je taj strah, upozorava Milojević, pokazuje i praksa po kojoj se dopisnici često ne usuđuju ni da obavijeste redakciju u kojoj honorarno rade da postoji problem o kome bi mogli pisati novinari iz centrale, kako ne bi na njega pala sumnja da je “zviždač”, odnosno da “grize ruku koja ga hrani.”

Koliko su lokalni mediji marginalizovani i zavisni od lokalne vlasti koja ih često doživljava kao nepotreban teret i lijevo smetalo može posvjedočiti i nekoliko nasumično odabranih primjera iz bliske prošlosti. Jedan od njih je Radio Srbac, jedna od najstarijih lokalnih radio stanica iz Srpca kod Banjaluke koja je bila pred zatvaranjem zbog finansijskih problema i hroničnog kašnjenja plata. Nije bilo novaca za elemenatarne troškove proizvodnje programa. Nakon 40 godina emitovanja prvi put nije proizveden i emitovan lokalni dnevnik. Uporedo sa ovom radio stanicom, sa problemima su se negdje u isto vrijeme borili i novinari Radio Prnjavora koji su se 2013. godine kao i nihove kolege u Srpcu godinu kasnije, morali izboriti štrajkom.

„Ali tu nije bio kraj problemima. Novembra 2016. Radio Prnjavor je dočekao sa dugovima za struju, doprinose i plate većim od 150.000 KM, što je više od dvogodišnjeg budžeta ove medijske kuće. Poseban problem su bile sudske presude za isplatu zaostalih plata, a među tužbenim zahtjevima prednjačio je onaj koji je ispostavio bivši direktor te medijske kuće. Recept poznat: promijenila se lokalna vlast, nova vlast je smjenila strarog direktora, a direktor koji je ranije poslušno trpio kašnjenje plate presavio je tabak i tražio svoj novac.“

Milojević kao interesantan primjer navodi i Radio Orašje, mada je taj primjer potpuno drugačiji od prethodnog. Tako je portal ovog radija radioorašje.com uoči lokalnih izbora 2016. godine kad bi po prirodi posla lokalni medij morao imati najviše posla, nekoliko dana pred izbore jednostavno obustavio rad. Danima se na portalu nije pojavila ni jedna jedina vijest. “Suša” je prekinuta nakon glasanja i prebrojavanja glasova. Prva vijest koja je objavljena bila je čestitka novoizabranom načelniku opštine.

U prilog tome koliko su lokalni mediji marginalizovani Milojević navodi i primjer iz Doboja u doba katastrofalnih poplava 2014. godine. Tada je Radio Doboj bio poplavljen, uništena mu je oprema i nije mogao emitovati program. Niko se nije pobrinuo da stavi radio u funkciju, pa su Dobojlije danima bile bez informacija sa lokalnog radija u vrijeme kada su im one bile najpotrebnije.